पुण्य कार्की

 

कथा

कठपुतली

“थुइक्क साला ! यस्तो पनि जागिर हो ?” भित्रबाटै घृणा र थकथकीको थुक सोहोरिएर ओठसम्म आउँछ, पिच्रिक्क थुकेर ओठका जुँगा मुसार्छ हल्दार टलक बहादुर । उसलाई आजभोलि सपना हो कि विपना हो, छुट्याउन गाह्रो परिरहेछ । उसलाई आजभोलि आफूले खाएको जागिरप्रति घृणा छ । महिनैपिच्छे आउने तलबप्रति पनि घृणा छ । यति चुत्थो भएर पैसा कमाउनु भन्दा गिटी कुटेर जहान छोराछोरी पाल्नु जाती हो भन्ने भावना उसको अन्तस्थलमा पटकपटक ननाचेको होइन तर पनि बाध्यताले ऊ जागिरमा घस्रिरहेको छ । पेसाप्रतिको आत्मिक निष्ठा र समर्पणको भाव पातलो पातलो हुँदै गएको छ ।

“आऽऽ ऽऽ मन नपरी किन खानु त यस्तो मुला जागिर ? छोडिदिनु क्या, अझै उमेर छ । दुबैजनाका पाखुरी दरा छन् । भोकै मरिने होइन । बाउबाजेले आर्जी दिएको पाखोरेखो छँदै छ, त्यसैमा पसिना पोखौँला, छोराछोरी पालौँला ।” हल्दारको दिग्दार लाग्दो भावदशा पढेर हल्दार्नीले भनिन् । 

“छोड्न पनि भाको छैन सानीकी आमा ।” अल्पभाषी बनेर हल्दार बोल्यो । 

“किन छोड्नु भाको छैन । जागिरबिनै गुजारा चलाउने कति छन् कति । मन नपरी नपरी यसैमा लिसो लागिरहनुपर्छ भन्ने के छ ?”

“हेर न, अब दुईवर्ष त बाँकी छ पेन्सन हुन । पेन्सनमा निस्किन सक्यो भने कम्तीमा यसो नुनतेलको गर्जाे टर्छ । दिनदिनै छोराछोरीको पढाइलेखाइमा लगानी गर्नुपर्ने दिन आउँदै छ । आवेगमा आएर छोड्नु पनि भाको छैन । फेरि यो जागिरप्रतिको वितृष्णा मेरो एकजनाको मात्र समस्या होइन । यो सबै जवानलाई भएको छ ।”

कोठामा हल्दार हल्दार्नीबिच अन्तरङ्ग संवाद चलिरहेका बेलामा एक जना प्रहरी जवान सट्ट पस्यो । उसको सामु तनक्क तन्किएर छिटोछिटो बोल्यो–“हल्दार साप, माननीय मन्त्रीज्यूको आकस्मिक सवारी हुने भो रे । ड्युटीको लागि सइ सापले अपर्झट बोलाउनु भा’छ ।” यति भनेर ऊ निस्कि पनि हाल्यो ।

अमिलो मुख लाएर ड्युटीको पोसाक भि¥यो । बुट पेटी कस्यो अनि लाग्यो थानातिर । त्यतिन्जेल जवानहरूको ठुलो जमात तम्तयारी अवस्थामा जुटिसकेको थियो । ऊ पनि त्यसमा सामेल भयो ।

नयाँ मन्त्रीको अनुहार हेर्न मान्छेको चौरमा भिड लागेको छ । नयाँमन्त्रीको विषयमा अनेकन चर्चा परिचर्चा चलिरहेको छ । “देउवा सरकारले नै यिनको टाउकाको तिस लाख तोकेको थियो अरे” एकजना सोझो गाउँले किसानले प्रतिक्रिया पोख्यो । यो सुन्नेबित्तिकै अर्काेले थप्यो –“यिनको टाउकाको मूल्य मात्र तोकेको हो र, स्कूल पढ्दै गरेकी यिनकी छोरीलाई पुलिसले कोठाबाटै थुतेर गोली हानेको थियो, यिनकी स्वास्नीलाई जेलमा चरम यातना दिएर राखेको थियो ।”

यस संवादमा तेस्रो व्यक्ति पनि सहभागी बन्दै बोल्यो– “यिनी पनि चानचुने मान्छे हुन् र ? दाङदेखि सतबरियासम्मका सैन्य ब्यारेक उडाइदिने व्यक्ति पो त । यिनको कमान्डिङमा सि.डि.ओ. समातिएनन् कि कर्नेल जर्नेल, डि.एस.पी. मारिएनन् कि यिनलाई साधारण मान्छे ठान्नुभएको छ ?” 

मञ्चबाट उद्घोषकले अब छिट्टै नै मन्त्रीज्यूको आगमन हुँदै गरेको कुरा सूचित ग¥यो । यो सूचना पाएपछि चौरको एककुनामा चलिरहेको संवाद टुट्यो । सबैका उत्सुक आँखाहरू मन्त्रीको आगमन पथतिर एकोहोरिए । मझौला कदका मन्त्री मुसुमुसु हाँस्दै दुईटै हात हल्लाएर मञ्चतिर अगाडि बढे । जनसमुदायको करतल ध्वनिले उसलाई स्वागत गरिएको छ । मञ्चको मुखैमा तामाका घडामा फूलसहितको पानी भरिएको छ । उता नौमती बाजाको धुनले वातावरणलाई सङ्गीतमय तुल्याएको छ ।

मन्त्रीको अनुहार फूल र अबिरले करिब करिब पुरिएको छ । मालामाथि माला खप्टिएर मुख, नाक र आँखा छोपिन लागेका छन् । सहयोगीहरूको जमातले भिडको चापबाट मन्त्रीलाई बचाउन हातेसाङ्लो बनाएर घेरा दिएका छन् । त्यस घेरा बाहिर जनमुक्ति सेनाको सुरक्षाघेरा छ । त्यसपछि प्रहरी जवानहरूको घेरा कसिएको छ । त्यसै घेरामा छ, हल्दार टलक बहादुरको ड्युटी ।

बल्ल बल्ल मन्त्रीलाई मञ्चमा चढाएपछि सबैले सन्तोषको सास फेरे । मन्त्री नजिकै हल्दार टलकबहादुर बन्दुक ताकेर आफ्नो ड्युटीमा तैनाथ छ । ऊ आज विस्मित छ, चकित छ । सपना हो कि विपना हो छुट्याउन गारो परेको छ उसलाई । ए गाँठे कि म बहुलाएँ भन्दै आफैँलाई चिटिक्क चिमट्यो उसले । आफैँले चिमोट्ता पनि छालामा मज्जाले दुखेपछि आफू नबहुलाएकोमा ढुक्क भयो ।

ऊ अपलक नजरले मन्त्रीलाई हेरिरहेको छ । उसका आँखा, अनुहार, कपाल, नाक सबैसबै कुरा एक एक नियालेर हेर्छ । घरि मन्त्रीलाई हेर्छ, घरि भीडतिर आँखा सोझ्याउँछ । घरि आफ्नो सुरक्षा पोजिसनप्रति सतर्क हुन्छ । यस मान्छेलाई यति नजिकबाट देख्न पाएकोमा ऊ भित्र आश्चर्यको भाव मडारिएको छ ।

मन्त्रीको मुहारलाई हेर्दा हेर्दै ऊ अतीतको पोखरीमा झम्लङ्ग खस्यो ।

एघारबाह्र वर्ष अगाडिको समय । देश भीषण रूपमा युद्धतिर अग्रसर थियो । नेकपा माओवादीले सामन्ती राज्यसत्ताका विरुद्धमा सशस्त्र विद्रोहको घोषणा गरेको थियो । मान्छे मारिने क्रम दिन दुई गुना रात चौगुना बढेर गएको थियो । 

सरकार बनाउने र गिराउने खेलमा नेता र संसदीय पार्टीहरू यसरी लागे कि उनीहरूले नैतिकता र मानवताका सामान्य मापदण्डहरू पनि भुलिदिए । यसकालमा राजस्व छलेर सांसदहरूले पजेरो चढे । एक कार्यकाल चुनाव जित्ने बित्तिकै पेन्सन पाइने ऐन बनाएर राज्यकोषबाट राजनीतिको नाममा पेन्सन खान थाले । रातो पासपोर्ट तस्कर माफियाहरूलाई बेचेर पैसा कमाउन थाले । सुत्केरीले खाने औषधिका बिल बनाएर सांसदहरूले सुविधा लिन थाले । सांसदहरू खसीबोका झैँ किनबेच हुन थाले । सरकारका मन्त्रीहरू नै बिरामीको बहानामा थाइल्यान्ड उड्न थाले । सांसद र पार्टीहरू अनेकौँ विकृति र विसङ्गतिका अखडा बने । 

राष्ट्रिय राजनीतिका माहिर सत्ताधारी नेताहरू कमाउने, जमाउने, देशलाई लुट्ने, रातारात करोडपति बन्ने; महल, पजेरो, मोजमस्ती जोड्नलाई नैतिक अनैतिक कर्ममा प्रवृत्त भैरहेका बेलामा देशको ग्रामीण भेग भीषण वर्गद्वन्द्वबाट गुज्रिरहेको थियो । निरीह पुलिसलाई माओवादीसँग लड्न लाएर नेतागण काजुसँग ह्विस्की मस्त पिइरहेका थिए । विचरा गरिबका छोराहरूलाई पुलिसको जागिर निल्नु न ओकल्नु भएको थियो । जागिर नखाऊँ भने दिनभरिको सिकार खाऊँ भने कान्छाबाउको अनुहार तुल्य भएको थियो ।

यसै किचलीघानमा हल्दार टलकबहादुर पनि परेको छ । ऊ रुकुमको विकट गाउँको प्रहरी चौकीमा हल्दार छ । आतङ्ककारीलाई खोजीखोजी मार्नू, समात्नू र उनीहरूका आधारक्षेत्रहरू ध्वस्त गर्नू भन्ने आदेश छ । सोही अनुसार एकडफ्फा सुरक्षाकर्मीहरू गाउँ सर्चमा निस्किएका छन् । उनीहरूलाई आतङ्ककारीका टपटप नेताहरूका आकृति स्पष्ट भएका फोटो र हुलियाहरू पनि उपलब्ध गराइएको छ । त्यसमा पनि एकजना विशेष नेतालाई उनीहरूले खोज्नुपर्ने जिम्मा पाएका छन् । त्यो नेता आतङ्ककारी पार्टीको उच्च तहको दश जनाभित्र पर्ने नेता हो । उसको कार्यक्षेत्र या खेलखोर गर्ने एरिया भनेको टलकबहादुरको सुरक्षा क्षेत्र भित्रका गाउँहरूमा छ भन्ने सुराकी मिलेको छ । त्यस नेताको फोटोे त्यो टोलीका प्रत्येक जवानहरूलाई फोटोकपी गरेर उपलब्ध गराइएको थियो । उनीहरूको मूल टार्गेट त्यही नेतामाथि छ । उसलाई जसरी भए पनि फेला पार्न सक्यो भने आफ्ना फुलीफित्ता बढ्ने आश सबैले गरेका छन् । उनीहरू त्यो मान्छेलाई गिरफ्तारीमा पार्न या हत्या गर्न दिलोज्यान दिएर लागेका छन् । उनीहरूले बस्तीहरूभित्र पसेर एकएक घरका एकएक कुनाकानी, कोठाचोटा, गुवाली, कटेरा, परालका माच, खोस्टाको थुप्रो, कुनाउरोको ढेँडी आदिआदिमा छाप्छाप्ती गरिसकेका छन् । यस क्रममा कति निर्दाेष गाउँलेलाई उनीहरूले हकारपकार पारे, कतिलाई बन्दुकका कुन्दाले हिर्काए, कतिका जगल्टा लुछे; कतिका लुगा च्याते, भनी साद्धे छैन, कही साद्धे छैन । दयालु दिलको टलकबहादुर कतिपय कुरामा पछि सर्न खोज्छ । तर आफ्नो कमान्डरको आदेश अगाडि फेरि लत्याकलुतुक गल्छ ।

उनीहरूले पन्ध्रदिन भित्र सात ओटा गाउँ सर्च गरिसके तर त्यो मूल नेतालाई समात्न सकेनन् । उनीहरूको टिमले सर्चको रणनीति परिवर्तन ग¥यो । दिनभरि कतै लुकेर बस्ने, राती गस्ती बढाउने, गाउँ घेर्ने, मान्छे पक्रिने अनि पक्रिएका मान्छेलाई भरिसक्के नमारिहाल्ने । कोही घेरा तोडेर भाग्न खोज्यो, हतियारले नै प्रतिरोध गर्न थाल्यो भने मात्र । त्यसबाहेक आफूलाई चुपचाप पुलिससामु सुम्पिनेलाई गिरफ्तार गर्ने र सबै सङ्गठनात्मक गोप्य कुरा बकाउने, उसलाई आत्मसमर्पण गराउने, त्यो पनि नगरेमा अगाडिको कारबाही गर्ने । 

पुलिसले रातीका समयमा छापामार शैलीमा आफ्नो गतिविधि अगाडि बढाएपछि केही मानिस पक्राउ खाए तर पनि उनीहरूले खोजेको मान्छे भने फेला पर्न सकेका थिएनन् । एकदिन राती गाउँमाथिको जङ्गलमा बैठक चलिरहेको सूचना गाउँकै सुराकीबाट मिल्यो । टलकबहादुरको अगुवाईमा नौ दशजनाको सानो टुकडीलाई त्यहाँ पठाइयो । नभन्दै जङ्गलबिचको कालो ओडारमा लालटिनको मधुरो उज्यालो पोखिएको थियो । पुलिसहरूले चारैतिर घेरा हालेर फाइरिङ गरे । फाइरिङको आवाज सुनेपछि लालटिन निभाएर कटुवा पेस्तोल पड्काउँदै चुकघोप्टे जस्तो अँधेरो रातमा तिनीहरू तितरबितर भए । वरिपरि घना जङ्गल थियो । धेरै मानिस घेरा तोडेर जङ्गल पसे । एउटा मानिस भाग्ने क्रममा हल्दार टलकबहादुरको खुट्टामै अल्झ्यो । लामो कपाल पालेको त्यस मान्छेलाई आफ्नो खुट्टामा अल्झिने बित्तिकै उसले च्याप्प जुल्फी समायो । जुल्फी समातेर बन्दुकको कुन्दाले तीन कुन्दा हानेपछि प्रतिरोध गर्न छाड्यो । त्यसपछि अन्य जवानहरू पनि भेला भए । उनीहरूको हातमा भएको शक्तिशाली टर्च बालेर शिरदेखि पैतालासम्म नियाले । उसको आकृति देखेर उनीहरू खुसीले मखलेल भए । कारण उनीहरूले महिनौंदेखि खोजेको नेता फेला परेको थियो । उनीहरूले गोजीबाट फोटो निकालेर उसको अनुहारसँग दाँजी हेरे । फोटोको आकृति र उसको चेहरामा रत्तीभर फरक थिएन । आफूले चीरकालदेखि प्रतीक्षा गरेको सिकार मिल्दा पुलिसहरूको मुहारमा अपूर्व कान्ति छाएको थियो । उसलाई अलिअलि लात्तीमुड्कीले दोक्च्याउँदै हिँडाउन थाले ।

रातको निरव कालो सन्नाटाले धर्तीलाई नराम्रोसित छोपेको थियो । जङ्गल कटेर गाउँमा निस्किने बेलामा प्रहरी जवानहरूले नसोचेको घटना घट्यो । उनीहरू जङ्गलको भिरालो बाटो हिँडिरहेका थिए । गिरफ्तार गरेको मानिसलाई बिचमा घेरेर हत्कडी लगाएर हिँडाएका थिए । त्यहीबेलामा माथिबाट अन्धाधुन्ध बन्दुक फायरिङ हुन थाल्यो । प्रहरीहरूले यस्तो होला भन्ने सोचेका पनि थिएनन् । उनीहरूको पूर्व तयारी र सतर्कता पनि थिएन । अगाडि हिँड्ने एकजना जवानलाई एउटा गोली लागिहाल्यो । ऊ भुक्लुक्क ढलेपछि पछाडिका जवानहरू तलतिर हाम्फालेर भाग्न थाले । टलकबहादुरले गिरफ्तारमा परेको नेताको हत्कडी समातेको थियो । अँध्यारोमा उसको पनि सातोपुत्लो उड्यो । नेतालाई उम्किने अपूर्व अवसर मिल्यो । हात झट्कारेर ऊ एकातिर भाग्यो । टलकबहादुर अर्काेतिर भाग्यो । बिहान उज्यालो हुँदा प्रहरीहरू सबै कोही कहाँ कोही कहाँ पुगेर ज्यान जोगाएका थिए । एउटा साथी सख्त घाइते भएर लडिरहेको थियो । उनीहरूले समातेको नेता उम्केर आफ्नो सुरक्षित गन्तव्यमा पुगिसकेको थियो । टलकबहादुरले गहिरो सुस्केरा फाल्यो । बल्लबल्ल गिरफ्तारीमा पारेको मानिस उम्केकोमा ठुलो विस्मात थियो उसलाई ।

दर्शकदीर्घाबाट अचानक पररर बजेको तालीको आवाजले टलकबहादुर झसङ्ग बन्यो । स्मृतिको तरङ्गबाट वर्तमानमा आयो । आँखा मिचेर चनाखो भएको अभिनय ग¥यो । त्यतिन्जेल मन्त्री मञ्चमा भाषण दिन उभिसकेको थियो । उद्घोषकले मन्त्रीलाई मन्तव्यका लागि बोलाएपछि जनसमूहले करतल ध्वनिबाट स्वागत गरेको थियो । त्यही तालीले उसको अतीत स्मरणको शृङ्खलालाई बिचमै टुटाइदिएको थियो ।

ऊ यतिखेर अपलक मन्त्रीको मुहार हेरिरहेको छ । ‘काटीकुटी त्यही मान्छे हो । हिजो मैले समातेर पछारेको जुल्फीको झुप्पो पनि त्यही हो । आँखा, नाक, मुखमण्डल रत्तीभर फरक छैन ।’ उसको मन ऊसितै बात मारिराखेको छ । ‘गाँठे हिजो यही मान्छेलाई मार्न धुइँधुइँ खोजियो । आज यही मान्छेको सुरक्षाको लागि खट्नुपरेको छ । आज यही मान्छेलाई सलाम गर्नुपरेको छ । हाकिमहरूले हिजो यही मान्छेलाई मार्न, गिरफ्तार गर्न अराए । आज यही मान्छेलाई सुरक्षा गर्न आदेश दिन्छन् । अरुको आदेश मान्ने निरीह कारिन्दामात्र भइयो । आफ्नो नियतिप्रति पिचिक्क थुक्छ ऊ । कसैले मनको कुरा थाहा पाए कि जस्तो गरेर चनाखो पनि हुन्छ । मन्त्रीले भाषण सकेपछि लुरुलुरु टलकबहादुर मन्त्रीका पछाडि लाग्यो । उसलाई आफूले समातेर लडाएको जुल्फी हेर्न मन लाग्छ । त्यो निर्जन एकान्त वनमा, निस्पट्ट अँधेरी रातको निशान्त घडीमा घटेको घटनाले उसको मथिङ्गललाई बिथोलिरहेको छ । आफूले मार्नलाई खोजेको यही व्यक्ति कालान्तरमा मन्त्री बन्ला, त्यसकै सुरक्षामा अगिपछि गर्नुपर्ला । उसैलाई स्यालुट मार्नुपर्ला भन्ने कुरा सपनामा पनि सोचेको थिएन ।

टलकबहादुर आफूलाई मान्छे कम, कठपुतली बढी भएको अनुभूति गर्न थाल्यो । अर्काको इसारामा, अर्काको आदेश र लैलैमा आफ्नो विवेकशक्तिलाई बन्धक राखेर हिँड्नुपर्ने यस जागिरप्रति चरम वितृष्णा बोध भएको छ उसलाई । तर ऊ जागिर खानुपर्ने मजबुरीबाट घेरिएको छ ।

जुन दिन उसको जागिरले सोह्र वर्षमा टेक्यो । त्यही दिन बिहानै टलकबहादुरले हाकिमलाई राजीनामा पत्र चढायो । ऊ धेरै दिनदेखि आजकै दिनको प्रतीक्षामा थियो । बाह्रमा पुगेर बित्तामा के हार्नु भनेर ऊ पेन्सनको दिन रुङिरहेको थियो । आज ऊ प्रफुल्ल बनेको छ । राजीनामा दिएपछि स्वायत्तताको बोध गरेको छ । अब उसले आफ्नै विवेक र समझमा चल्न पाउने भएको छ ।

“पेन्सन हुनासाथ छोड्न लाग्यौ त टलकबहादुर । अरु दुईचार वर्ष जागिर खाँदा हुन्छ नि । अब त हिजोको जस्तो अप्ठ्यारो समय पनि छैन । सबैकुरा सहज बन्दै गएको छ ।” हाकिमले टलकबहादुरलाई सम्झाउने पाराले कुरा ग¥यो ।

“साप । अघाएँ जागिरदेखि । यो कठपुतलीको जागिरदेखि ।” अल्पभाषी टलकबहादुरको भाषा सायद बुझ्न सकेन हाकिमले । आश्चर्यको भावमा उसको मुखबाट एउटै शब्द निस्क्यो– ‘कठपुतली !’

टलकबहादुरले ‘हो साप !’ यत्ति भनेर स्यालुट हानेर बाहिर निस्क्यो ।  

000