घनश्याम ढकाल

जन्ममिति– वि.सं २०१० माघ १४ गते

जन्मस्थान– पुतलीबजार नगरपालिका–८, सतौं, ठूलापँधेरा, स्याङ्जा
बसोबास– पोखरा उपमहानगरपालिका–८, सिमलचौर, कास्की
अस्थायी बसोबास– कीर्तिपुर, काठमाडौं (२०६५ देखि)

माता÷पिता– कौशल्या - प्रभाकर ढकाल
श्रीमती– पारु ढकाल
छोरा÷छोरी– विजय ढकाल ‘विश्वास’ (सहिद), सिर्जना ढकाल, वन्दना ढकाल
बुहारी– विरजा अधिकारी ‘नमूना’

शिक्षा– स्नातकोत्तर तथ्यांकशास्त्र, बीएल

प्राध्यापन : पृथ्वीनारायण क्याम्पस, पोखरा (२२ वर्षसम्म)

संस्थापक प्राध्यापक : जनप्रिय क्याम्पस, पोखरा

संलग्नता– पूर्वमहासचिव, पूर्वसल्लाहकार तथा अध्यक्ष, प्रगतिशील लेखक सङ्घ, नेपाल
अध्यक्ष, अखिल नेपाल लेखक सङ्घ, नेपाल
पूर्वउपाध्यक्ष, अखिल नेपाल जनसांस्कृतिक महासङ्घ, नेपाल
संस्थापक सचिव, पूर्वअध्यक्ष तथा सल्लाहकार– गण्डकी साहित्य संगम, पोखरा
सल्लाहकार – गण्डकी साहित्य परिषद्
संस्थापक – गोकुल साहित्य पुरस्कार
संस्थापक अध्यक्ष तथा संरक्षक, विजय ढकाल सहिद स्मृति प्रतिष्ठान, पोखरा
पूर्वअध्यक्ष तथा सल्लाहकार, प्रगतिशील लेखक संघ, कास्की
संस्थापक सदस्य, राष्ट्रिय सम्पदा तथा जनअधिकार संरक्षण समिति
सल्लाहकार, अभिज्ञान आन्दोलन, काठमाडौं
सल्लाहकार, नेपाल साहित्यिक पत्रकार संघ ।

संगठनमा आबद्ध– अनेरास्ववियु, २०३० साल
कम्युनिस्ट पार्टीको निकट रहेर काम गरेको– २०३० सालदेखि
नेकपाको पूर्ण सदस्यता– २०३६ साल

लेखन आरम्भ– २०२६ सालदेखि (नौ कक्षामा पढ्दापढ्दै लेख्न सुरु)
लेखन मुख्य विधा– आख्यान र समालोचना

प्रकाशित कृतिहरू  : 
१. नाम कमाउने रहरमा, निबन्ध संग्रह, २०४२
२. गङ्गा–कावेरी एक्सप्रेस (चिठीलाई जवाफ), काव्य, २०४२
३. फैसला हारजीतको, कविता संग्रह, २०४४
४. अभिवादन गर्छ सगरमाथा पेरुभियाली जनक्रान्तिलाई, काव्य, २०४४
५. दरिद्रताबाट मुक्ति, निबन्ध संग्रह,२०४५
६. भरिया र यात्री, कथासंग्रह, २०४६
७. गाउँभित्र, उपन्यास, २०४७
८. सहिद मानचित्रमा नपरेको सहिद, कथासंग्रह, २०४८
९. समर्पणको बाटोमा, कथासंग्रह, २०५१
१०. माक्र्सवादी सौन्दर्यशास्त्रको विवेचना, समालोचना, २०५४
११. आजको महाभारत, कथासंग्रह, २०५५
१२. रातो आकाश, उपन्यास, २०६०
१३. भावनाका छालहरू, शोकगीतिका, २०६२
१४. ऐतिहासिक तथा द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद, सैद्धान्तिक पुस्तिका
१५. सहिदको सालिक, कथासंग्रह, २०६६
१६. सौन्दर्यशास्त्रको आँखीझ्याल, सौन्दर्यचिन्तन पुस्तिका, २०६६

सम्पादित ग्रन्थ :
१. यथार्थवादी नेपाली समालोचना, २०६२
२. पोखरेली समालोचना, २०६५
३. माक्र्सवादी साहित्य र जनयुद्धको सौन्दर्य, २०६७ (सम्पादन संयोजक)

सम्पादक : पसिना, कलम, गण्डकी संगम, चन्द्रागिरि लगायतका विभिन्न साहित्यिक पत्रिका ।

प्रधानसम्पादक : क्रमभंग विचारप्रधान द्वैमासिक

प्राप्त पुरस्कार  : 
क) राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार–२०५१ (अस्वीकार)
ख) पारिजात सृजन पुरस्कार–२०५५
ग) साहित्य सन्ध्या पुरस्कार– २०६३
घ) मनकुमारी–केदार शर्मा प्रतिभा पुरस्कार– २०६५

मृत्यु : २०६८ फागुन १, काठमाडौं

--------------------------------------------------

कथा

बर्मेली दम्पती

“बाबु, एक पाथी चामल देऊ न ।” बुढी आमैले पसलेसँग अनुनयको स्वरमा भनिन् । उनले विकासे मलको बोराबाट बनाइएको मैलो झोला बोकेकी थिइन् । 

“पैसो छ कि छैन ?” बसेको ठाउँबाट नउठी पसलेले सोध्यो । 

“छैन बाबु ।” बुढी आमाका नजर तल झुके । 

“तिन चार हजार उधारो भइसक्यो, अब काँबाट दिनु ? मैले नि किनेरै ल्याउने हो ।”

“यत्ति छ, तिरम्ला नि चाँडै नै ।” उनले मैलो चोलाको खल्तीबाट दुई सय रुपैयाँ झिकेर पसलेको हातमा राखिदिइन् । 

“खोइ ! काँबाट ल्याएर तिछ्र्यौ ?”

“केही नलागे जग्गा बेचेर पनि तिरम्ला, तिम्रो पैसा खाएर मरम्ला त !”

“पैसा कमाउनेहरूले सहरबजार ताकिसके, त्यो पाखो कसले किन्छ ?”

“सबै सहरबजाराँ काँ जालान् र ? याँ बस्नेलाई जग्गा चाहिन्न र ? खसालेर लिन पाए तिम्ले नै लिने थियौ ।”

“लौ थाप ।” पसलेले चामल भरेर बुढीको झोलामा खन्याइदियो । 

“दुई पोका नुन देऊ न बाबु, मैले त भुसुक्कै बिर्सेकी ।”

“ए साँच्चै, तिमेर्लाई  त सर्खारले पैसा दिएको छ रे नि त । जाँदैनौ लिन ?” नुनका पोका दिँदै पसलेले भन्यो । 

“हाम्लाई केको पैसा दिनु ?” बुढी आमाले अपत्यारिलो स्वरमा भनिन् । 

“हो मैले साँच्चै सुनेको हो । लडाइँका बेलाँ मरेकालाई दिएका छन् रे । अझ तिम्रा त छोरो र छोरी दुइटा... ।” पसलेले पछिल्लो वाक्य पूरा गरेन । 

छोराछोरीको प्रसङ्गले बुढीको छातीभित्र कसैले सियोले घोचेजस्तो भयो । भक्कानिँदै गरेको छातीलाई एउटा हातले बलपूर्वक थिचिन् र अर्को हातले झोलाको फिता टाउकोमा लगाइन् । उमेरले सत्तरी वर्ष काटिसकेकी थिइन् । कपाल सेतै फुलेको थियो । अग्लो कद हुनाले उनका हातखुट्टा मुरलीबाँसको लामो तरी जस्ता देखिन्थे ।

उनलाई चिनाउने गाउँघरको नाम थियो –बाटामुनिकी जेठी । उनका लोग्ने जेठो भएर नै उनी पनि जेठी भएकी थिइन् । जेठाको नाम जगतलाल थियो । उनी अहिले पचहत्तर वर्षका छन् । दुबै आँखामा मोतीबिन्दु हुनाले राम्ररी देख्न सक्दैनन् । बिस वर्षको उमेरमा उनी पैसा कमाउन भनी बर्मातिर गएका थिए । अर्को बिस वर्ष बिना चिठीपत्र त्यतै हराए । यता घरतिर दाजुभाइले आश मारिसकेका थिए र छुट्टीभिन्न हुँदा उनलाई अंश पनि राखेका थिएनन् । बिस वर्षपछि एक्कासि घर आउँदा एकातिर सबै दङ्ग परे भने अर्कातिर अंशवण्डामा खैलाबैला भयो । जगतलालका बारेमा अनेकथरि अनुमान गरिए । कसैले उनलाई बर्मामै स्वास्नी छोराछोरी छोडेर आएको भन्ने गर्दथे भने कसैले सरकारले लखेटेर आएको भन्दथे । ऊ आफैले भने त्यहाँको सरकारले नेपालीलाई बस्न नदिएको र कमाएको पनि केही ल्याउन नदिएको बताउँथे । त्यसैले होला, त्यतिका वर्ष बसे पनि उनले पैसो ल्याउन सकेनन् । 

२०१९ सालतिर जगतलाल नेपाल फर्केका हुन् । त्यतिबेला बर्माबाट धेरै नेपालीहरू लखेटिएका थिए । उताबाट आउनेलाई पुनर्वासका लागि तराईतिर जमिन पनि उपलब्ध गराइएको थियो । जगतलाल भने त्यता गएनन् र यतै आफूले अंशमा पाएको जग्गामै गुजारा गरेर बस्ने निधो गरे । अब उनी बाटामुनिका जेठाबाट बर्मेली जेठा भएका थिए भने बुढी बर्मेल्नी जेठी । यिनको खास नाम भने तुलसा थियो । उनी बालविधवा थिइन् । बर्मेली जेठाले कसैले भनेको सुनेनन् र विधवा विवाह गर्न हुन्छ भने तुलसालाई बिहे गरेका थिए । तुलसाले सात ओटा सन्तान जन्माए पनि आखिरको छोरो महेश र छोरी निरजा मात्र बाँचेका थिए । महेश जनयुद्ध सुरु हुनुभन्दा पहिले नै पार्टीको पूर्णकालीन कार्यकर्ता बनिसकेको थियो भने निरजा युद्ध सुरु भएको तिन वर्षपछि मात्र छापामारमा सामेल भएकी थिई ।

जगतलाल पहिले निकै खाइलाग्दो अग्लो जिउडाल र लाम्चो अनुहार भएका व्यक्ति थिए । अहिले भने बस्दाखेरि उनका खुट्टा सारसका जस्ता देखिन्छन् । आँखाको समस्या नभएको भए हिँडडुल गर्न अझै पनि दरा थिए । अहिले उनका घरमा कोही फर्कँदैन । छोराछोरी हुँदा आउने जाने मानिसहरूको लेखो हुँदैनथ्यो । उनी आफै फरासिला मात्र थिएनन्, विद्रोहका समर्थक पनि थिए । त्यसैले उनकै प्रभाव र प्रेरणाबाट छोराछोरी विद्रोहमा सरिक भएका थिए । आउने मान्छेहरू उनीबाट प्रभावित भएर फर्कन्थे । 

“म बर्माका करिन विद्रोहीहरूसँग काम गरेको मान्छे हुँ । उनीहरू मकहाँ आइरहन्थे ।” पार्टीका मानिसहरूसँग बर्मेली बुढाले भन्दथे र करिन छापामारहरूका अनेकौँ कौशलहरू सुनाउँथे । उनी माओका खुला प्रशंसक थिए । 

“राम्रो हो नि नयाँ जनवाद, चिनमा माओले ल्याएको । स्वदेशी र विदेशीहरूले कसैलाई चुस्न नपाउने व्यवस्था ।” जगतलाल भनिरहन्थे । “हाम्ले पनि त्यस्तै व्यवस्था ल्याउन खोजेको हो ।” बहसमा सरिक हुनेको जवाफ हुन्थ्यो । 

“आफ्नै किसिमले गर्न खोजे त सफल होला, चिनको नक्कल गर्न खोज्दा  धेरै ठाउँका लडाइँहरू असफल भएर तुहेका छन् ।” बुढा सुझाव दिन पछि पर्दैनथे । 

पीडा भरिएको मन लिएर बुढी घर आइपुगिन् । झोला पिँढीको डिलमा राखेर आफू पनि थचक्क पिँढीमै बसिन् । 

“आइपुगिस् ?” खाटमा टुक्रुक्क बसेका बुढाले सोधे । 

“हो, आइपुगेँ ।” रुन्चे स्वरमा बुढीले भनिन् । 

“के भयो फेरि ? कि कतै लोटिस् र हो ?”

“केही भको छैन ।” यस बेला त बुढीको डाँको फुट्यो । 

“यसलाई आज अवश्य केही न केही भको छ ।” मनभित्र कुरा खेलाउँदै बुढी भएका ठाउँमा पुगेर बुढाले उनको टाउको मुसारे । बुढाको छातीमा टाउको राखेर बुढी झन् भक्कानिएर रोइन् । 

“भन् त भन्, के  भयो ?”

“हाम्रो अवस्था देखेर रुन मन लागेको हो । अब त दुई छाक जुटाउन पनि गाह्रो हुन थाल्यो । तिमी आँखा देख्दैनौ, मेरो मनले हरेस खान थालेको छ । हिँड्दा गोडा लगलग काम्छन् ।”

बुढाको पौरुषयुक्त स्वर छुनेबित्तिकै लोझाउने लज्जावती झार झैँ लोझायो । उनको छातीमा के के बिझाए जस्तो भयो । 

“तँ भन्दा म अघि जान पाए त हुन्थ्यो नत्र भने...” बुढाका आँखाबाट बररर्र आँसु खसे । 

“बरु एकै पटक जान पाए ...” रुन्चे स्वरमा बुढीले भनिन् । 

“जस्तो भए पनि बेहोर्नुपर्छ, हेर्ने नभएपछि...” केही क्षण रोकिएर बुढाले फेरि अगाडि भन्न थाले–“अब त नातिनातिनाका औँला समातेर हिँड्ने बेला हो ।”

“त्यो त पुछिइसक्यो ।”

“अहिलेसम्म अलि अलि हातखुट्टा चल्दै छन्, चल्न छोडेपछि जे त होला ।” यसपटक बुढाले धैर्य बटुल्दै भने । 

“पार्टीले हेर्छ भन्थ्यो छोराले ।” घुँक्क घुँक्क  गर्दै बुढीले पुराना कुरा सम्झिन् । 

महेश छँदै बा आमाका बारेमा कुरा नचलेको होइन । पटकपटक युद्धको परिणामका बारेमा पनि छलफल चलेको हो । 

“लडाइँको के भर हुन्छ र ? दुश्मनले फेला नपार्ने बेलासम्म मात्र हो, फेला पारेपछि...” एकपटक घर आउँदा महेशले बाआमासँग भनेको थियो । 

“त्यस्तो अलच्छिनी कुरो नगर बाबु ।” तुलसाले भनिन् ।

“यो सत्य हो आमा, त्यसलाई सहने क्षमता अहिलेदेखि नै विकास गर्नुपर्छ ।” महेशले सम्झायो । 

“तैँले यस्ता कुरा गर्छस्, हाम्रो के हालत होला ?” आमाले सुस्केरा काढ्दै भनिन् । छोराको माया मान्दै उनले उसको मृत्युको असहज कल्पना गर्न पुगिन् । 

“क्रान्ति सम्पन्न नहुने बेलासम्म सहिद परिवारलाई पार्टीले हेर्छ, त्यसपछि सरकारको दायित्व हुन्छ ।” उसले सम्झायो । यसो भन्दा त्यहाँ असजिलो मौनता छायो । केही बेरसम्म कसैले बोल्ने रुचि देखाएनन् । 

“पहिले त्यतिका मान्छे आउँथे पार्टीका, अहिले त खै ...?” बुढाले लामो सास ताने । 

“उतिबेला त छोरो थियो, छोरी थिई, तिनलाई कजाउन पाइन्थ्यो र पो आउँथे । अहिले किन आउँथे ? हामीसँग लिने फाइदा लिइसके । अब हामीसँग के छ र दुःख भन्दा । हामीले उनीहरूलाई खुवाउन पाल्न सक्दैनौँ ।”

“त्यसो भन्नु हुँदैन, जे भए नि छोराछोरीले रगत बगाएको पार्टी हो ।” बुढाले सम्झाउने प्रयास गरे । 

“अँ साँच्चै, लडाइँमा मारिएका परिवारलाई सर्खारले पैसा दिएको छ रे । दोकानदारले त्यसै भन्थ्यो ।” बिर्सेको कुरा सम्झे झैँ बुढीले भनिन् । 

“कहाँ दिएको रैच ?”

“जिल्लाको सिडिओकोमा ।”

“खै, कोसँग बुझ्ने ? त्यतै जानुपर्ला ।” जगतलालले भन्यो । 

भोलिपल्ट बिहानै बर्मेल्नी बुढीले खाना तयार बनाइन् । सात बज्दा नबज्दै तिनीहरू भात खाएर हिँडिसकेका थिए । घुर्मैलो देखे पनि जगतलाल फटाफट हिँड्न सक्दैनथे, बुढीको सहारामा हिँड्नुपथ्र्यो । बलियो मान्छेलाई त्यहाँबाट सदरमुकाम पुग्न दुई घण्टा लाग्दथ्यो । तर, ती दम्पती त्यसरी हिँड्न सक्दैनथे । उनीहरू सदरमुकाम पुग्न पूरा छ घण्टा लाग्यो । तिनीहरू जिल्ला कार्यालय पुग्दा एक बजिसकेको थियो । 

“यहाँ पीडितलाई सर्खारले सहायता बाँडेको छ रे ।” उनीहरूले त्यहाँको एउटा कर्मचारीसँग कुरा राखे । 

“हो, बाँडेको छ, तपाईँहरूको को के भएको हो ?” कुरा सुन्ने कर्मचारीले भन्यो । 

“हाम्रा छोरा र छोरी दुबै सर्खारबाट मारिएका हुन् ।” बुढाले बेलीबिस्तार लगाए । 

“ती मर्ने तपाईँका छोराछोरी हुन् भनेर नाता सम्बन्ध प्रमाणित गरेर आउनुपर्छ ।”

“महेश र निरजा हाम्रै छोराछोरी हुन् । हाम्ले ढाँटौँला त ? महेशलाई समातेर मारेका हुन् । निरजा बेनी हो कि कता हो मारिएकी हो ।” बुढीले भनिन् । 

“तपाईँहरूले भनेका कुरामा हाम्रो अविश्वास छैन तर तपार्इँहरूलाई हामी चिन्दैनौँ । न ती मारिएका व्यक्तिहरू तपाईँहरूका छोराछोरी नै हुन् भन्ने जानकारी छ । त्यसैले गाविसबाट ती मारिएको प्रमाणपत्र र नातासम्बन्ध प्रमाणित गरी लिएर आउनुपर्छ । तबमात्र पैसा दिन मिल्छ ।” कर्मचारीले फेरि पनि अथ्र्यायो । 

“जाऊँ त अब, मिल्दैन भनेपछि ।” बुढाबुढी त्यहाँबाट हिँडे । दिन ढल्कँदै गएको थियो । सिमसिम पानी पर्न थालेको थियो । बुढाबुढी ढुकुरको चल्ला रुझे झैँ निथु्रक्क भिजेर जाडोले लगलग काम्दै राती नौ बजेमात्र घरमा आइपुगे । 

अँध्यारोमा सुनसान उभिएको रित्तो घरले तिनीहरूलाई पर्खिरहेको थियो । जाडो कक्रक्क परेका हातले बुढी आमाले बल्लबल्ल साँचो खोलेर ढोका उघारिन् । त्यसपछि दुई हातले छाम्दै अँगेनामा पुगिन् । बिहान खरानीमा घुसारेको मुढोमा आगो ज्युँदै रहेछ । त्यसलाई ठोसेर आगो सल्काएर दाउरा हालिन् । एकैछिनमा आगो ह्वारह्वार्ती बल्न थाल्यो । भोकतिर्खा बिर्सेर बुढाबुढीले आगो ताप्न थाले । 

भोक र थकाइले ती दुबै आक्लान्त थिए । भोकले जति आत्तिए पनि झटपट उठेर खाने कुरा पकाउने ताकत कसैमा थिएन । अघिपछि बुढीले उज्यालैमा भात पकाउँथिन् । साँझ परेपछि जिउ त्यसैत्यसै भारी हुन्छ, उठ्नै सक्तिनथिन् । आज त झन् दिनभरि हिँडेर थाकेको जिउ, उठेर केही गर्ने आँट नै भएन । तैपनि नउठी हुँदैन । आफू मात्रै भए घुत्रुक्क पल्टन्थिन् । बुढाका आँखा बसेपछि उनलाई पस्केर खान दिने कोही भएन, न त एक खेप पानी ल्याइदिने मान्छे नै । 

“यिनै बुढा हुन् सहारा, यी पनि भएनन् भने...” बुढाको मायाले उनलाई केही शक्ति दियो । बिस्तारै हात टेकेर उठिन् । डालीमा कोदाको पिठो थियो । त्यसैको पुवा बनाइन् र नुन पिँधिन् । तिनीहरूले आज पुवा र पानीले छाक टारे ।

“भोलि सिफारिस बनाउन जान प¥यो ।” बुढाले भने ।

“त्यहाँ पनि के के झमेला लगाउने हुन् ।” बुढीलाई सिफारिस पाइएला भन्ने कुरामा विश्वास थिएन । 

“बुढी, मेरो त पेट काट्यो कटक्क, दिसा जान पर्ला जस्तो पो भयो ।”

“लौ मा¥यो, अँध्यारो छ, कसरी जाने हो ?” बुढीका मुखबाट एकाएक निस्कियो र तिनले फेरि भनिन्, “लौ हिँड ।”

अँध्यारोमा खुट्टाको सारले बुढालाई डो¥याएर चर्पीतिर लाँदै थिइन् । बाटो अग्लो कान्लाको डिलबाट थियो । बुढाका खुट्टा चिप्लिएर शरीरको सन्तुलन बिग्रियो । बुढीले धान्न सकिनन् र बुढा तल लड्न पुगे । 

“लौ न नि गुहार ! गुहार !!” हंसले ठाउँ छोड्यो र उनी जोडले चिच्याउन थालिन् । 

“ए, के भयो हँ ?” नजिकको छिमेकी बुढीको हारगुहार सुनेर आइपुग्यो । 

“बर्मेली बुढा लडेछन् ।” उसले अरूलाई बोलायो र सबै मिलेर बुढालाई माथि ल्याए । देखिने चोटपटक केही लागेको रहेनछ । 

सधैँ सबेरै उठेर यताउति गर्ने बुढा भोलिपल्ट बिहान अबेलासम्म पनि उठेनन् । बुढी आफ्नै धन्दामा थिइन् । उनी पकाउने तरखरमा लागिन् तैपनि बुढा उठेका थिएनन् । 

“थाकेका बुढा निदाउन् न ।” पहिला त उनले उठाउन चाहिनन् तर मन मानेन । 

“उठ्ने होइन ?” बुढालाई घच्घचाइन् । 

“म त उठ्न सकिनँ, देबे्र खुट्टो चलाउनै हुँदैन ।” कहराउँदै बुढाले भने । बुढीले हेरिन् – घुँडो सुन्निएको रहेछ । 

“हे भगवान् ! आँखा त यसै बसेका थिए, अब खुट्टा पनि नचल्ने भए ...” पार लगाउन नसक्ने विपत् आइलागेको देखेपछि बुढी अत्तालिइन् । 

“सन्चो हुन्छ औषधीमूलो गरेपछि ।” बर्मेली बुढाले बुढीलाई ढाडस दिए । 

“खै, केले औषधी गर्ने हो ? अनि कसले लगिदिन्छ ?”

“पिर नगर, घरगाउँको दबाई गरौँला ।” बुढा एक किसिमले ढुक्क थिए । उनी चार पाँच दिनसम्म ओछ्यानमै थलिए । उठेर दिसापिसाब गर्न जानसम्म पनि सकेनन् । भुईचम्पा पिँधेर बुढीले घुँडामा छापिदिइन् । घिउ खोजेर ल्याई सुप, चम्सुर र चौटाजोरको जरो मिसाएर पुवा बनाएर खान दिइन् । सात दिनपछि बुढा पहिला जस्तै हिँड्न सक्ने भए । बर्मेल्नीको मनमा खुसीको सीमा नै रहेन । 

“बाबु, हामीलाई महेश र निरजाको नाता प्रमाणित गरेको कागज बनाइदिनुप¥यो ।” बुढाबुढी दुबैले गाउँ विकास समितिको कार्यालयमा गएर सचिवसँग आग्रह गरे । सचिव भर्खरको युवा तन्नेरी थियो । 

“बर्मेली बा ! किन चाहियो सिफारिस ?”

“सर्खारले राहत दिन्छ रे ।”

“सिफारिस लगेर पैसा पनि झिकिसके, तपाईँहरूलाई खबर गरेनन् ?”

“गरेनन् बाबु, कसले लग्यो सिफारिस ?”

“तपाईँहरूकै बुहारी र जुवाइँले नि, अरू कसले लान मिल्छ र ?”

बुढाबुढी छाँगाबाट खसेजस्तै भए, केही बोल्न सकेनन् । 

“बिहे त भएको थियो, होइन र ?”

“भएको थियो ।”

“मृतकका सबैभन्दा नजिककालाई सहयोग गर्ने नियम छ । श्रीमान् श्रीमती नै अरूभन्दा नजिकका नातेदार हुन् । त्यसैले उनीहरूले नै सहयोग पाएका हुन् ।” सचिवले बुढाबुढीको चित्त बुझाउन खोज्यो । 

“पार्टीमै बिहे गरेँ, टाढा भएर बोलाउन सकिनँ, पछि बुहारी लिएर आउँछु ।” महेशले बाबुआमालाई खबर गरेको थियो । बिहेमा जान नपाएर बुढाबुढी दुःखित भएनन् बरु हर्षविभोर बनेका थिए । आफ्नो बिहे भएको एक वर्षपछि निरजाको पनि महेशले पार्टीभित्रै बिहा गरिदिएको थियो । बुढाबुढीले त न बुहारीलाई चिन्न पाएका थिए न जुवाइँलाई । कतैबाट पनि बच्चाबच्ची हुन पाएका थिएनन् । पछि जुवाइँले अर्को बिहा गरे र बुहारीले पनि  । त्यसैले उनीहरूको खोजीनीति गर्न बुढाबुढीले जरुरी ठानेनन् ।

“उनीहरूले बिहे गरेपछि पनि हाम्रा छोराछोरीको नजिक भइराख्छन् कि क्या हो ?” बुढीको आक्रोश थियो । 

“पछि बिहे गरेको प्रमाण हामीसँग छैन ।”

“बेइमान कहीँका ! हाम्रा छोराछोरीको नाममा आएको पैसा लिने भएपछि त हाम्लाई पाल्न पनि त प¥यो नि ।” बुढीले फेरि भनिन् । 

“भो नकरा बुढी, छोराछोरीको ज्यान त गयो भने जाबो पैसा जसले खाए पनि खाऊन् ।” विरक्त भावमा बर्मेली बुढाले भने । 

“त्यसो भनेर कहाँ हुन्छ ? अन्याय मास्ने भनेर पो छोराछोरीले ज्यान अर्पेका हुन् । झन् उनीहरूकै नाममा अन्याय ?” बुढी पनि भावुक बनिन् । 

“सहिद र सहिद परिवार खोलो तरेपछिका लौरा हुन्, तिनरूलाई बिर्सन्छन् अरूले । हाम्रो बोली कहाँ बिक्छ र ? भो हिँड् जाऊँ घर ।”

दुबै बुढाबुढी गाविस कार्यालयबाट बाहिर निस्के । सचिवले उनीहरू गएतिर ट्वाल्ल परेर हेरिरह्यो । 

+++

दुई वर्ष अरू बिते । यस बिचमा पार्टीको तर्फबाट बर्मेली दम्पतीलाई भेट्न कोही आएनन् । कोही आउँछन् भन्ने आशा पनि उनीहरूले गरेका थिएनन् । 

पुस महिनाको पाहारिलो दिन थियो । बुढाबुढी आँगनमा बसेर घाम तापिरहेका थिए । त्यसैबेला एउटा युवक र युवती टुप्लुक्क आइपुगे । 

“नमस्कार बा, आमा । हामी महेश र निरजाका साथी ।” उनीहरूले आफ्नो परिचय दिए । 

“साथी रे !” बुढाबुढी एकछिनसम्म त अक्क न बक्क भए । बुढी आमैका नयनबाट आँसुका धारा बगे । बुढा पनि सुरुमा त थामिन सकेनन् । आगन्तुकहरू छोराछोरीका साथी थिए थिएनन् कुन्नि तर बुढाबुढीलाई भने धेरै वर्षपछि छोराछोरी घर फर्केर आएको जस्तो भयो । 

“नरुनोस् हामी पनि तपाईँहरूकै छोराछोरी हौँ ।”

“कहाँ छौ त आजभोलि ?”

“पार्टीमै छौँ ।”

“पार्टीले त सर्खार बनाएको, सबै मोजमस्तीतिर छन् रे नि त ।” बुढाले भने । 

“कोही मोजमस्तीमा पनि छन् तर हामीले पार्टीमै काम गरिरहेका छौँ ।”

“नपाएर त होला नि, पाएपछि कसले छोड्छ र?” बुढी आमाको भनाइ थियो । 

“त्यसो होइन आमा, हामी आफूले मात्र पाउने प्रयास गरेनौँ । जनक्रान्ति पूरा भएको छैन, सहिदका सपना बाँकी नै छन् । हामीले केही पाउनुभन्दा जनक्रान्ति सम्पन्न हुनुपर्छ । यो अभियान रोकिनु हुँदैन ।”

“अझै पनि मान्छे बाँकी रहेछन् ।” थोरै भए पनि बर्मेली बुढालाई सन्तोष लाग्यो । 

“बाबुहरू भोकै छौ होला ?” बुढी आमाले सोधिन् । 

“होइन आमा, हामीले खाएर आएका हौँ ।” महिलाले जवाफ दिइन् । बर्मेल्नीको मन हलुङ्गो भयो । कथंकदाचित भोकै छौँ भनेका भए उनीसँग खाना खान दिनका लागि केही थिएन । 

आगन्तुकले घरभित्र र बाहिर हेरे । जताततै फोहोरको डङ्गुर थियो । तिनीहरूले आँखाले केही सङ्केत गरे र युवतीले भनी, “आमा, हामीले घर सफा गर्छौँ है ।”

“भो पर्दैन, हाम्रा लागि किन दुःख गर्छौ ?” बर्मेल्नी बुढीको मुखले इन्कारीको भाषा बोले पनि मनले गरिदिए हुन्थ्यो जस्तो लागिरहेको थियो । केटाकेटी भने काममा लागिसकेका थिए । उनीहरूले काम गर्न थालेपछि बुढी उठेर सघाउन खोजिन् तर ‘बस्नोस्, पर्दैन, हामी गर्छौँ’ भन्दै युवतीले रोकी । भित्र सफा गर्ने क्रममा तिनीहरूले भित्रका सबै भाँडाकुँडा हेरे । अन्नका नाममा चार पाथी जति कोदो थियो । चामलको गेडो थिएन । दुई माना जति पिठो हुँदो हो । 

युवकले बाहिर निस्केर कसैलाई फोन ग¥यो । युवतीले यताउति हेरेर दाउरा जम्मा पारी । साँझपख दुईजना अरू मानिस आए । तिनीहरूले चामल र खाने तेल ल्याएका थिए । 

“के खान्छौ बाबु हो, कोदो पनि पिसेको छैन ।” बुढी आमा फटफटिन थालिन् । 

“आमा, पिर नगर्नोस् । तपाईँ बस्नोस् । खाना हामी बनाउँछौँ । खर्चको व्यवस्था भइसकेको छ ।”

खाना खुवाइसकेपछि आगन्तुकहरूले तत्काल गर्नुपर्ने कामको विषयमा छलफल गरे । उनीहरूले घरनजिकै एउटा चर्पी बनाउने, दाउराको व्यवस्था गर्ने, कपडा धोइदिने कुरालाई प्राथमिकतामा राखे । अनि यहाँ पार्टी सेल बनाउनुपर्ने आवश्यकता देखियो । त्यसो भएमा सहिद परिवारको रेखदेख गर्न सहज हुन्थ्यो । 

भोलिपल्ट बिहानैदेखि तिनीहरू काममा जुटे । युवती कपडा धुनतिर लागी भने युवकहरू चर्पीका लागि खाल्डो खन्न थाले । खाल्डो खन्ने, त्यसलाई ढक्कन हाल्ने र मानिथ छाना समेत बनाउनुपर्ने हुँदा चर्पीको कामले तिन दिन खायो । चौथो दिन उनीहरूले खरबारीको एउटा रूख काटेर दाउरा बनाए । पाँचौँ दिनमा तिनीहरू त्यहाँबाट हिँड्ने तरखरमा थिए । 

“तपार्इँहरूसँग पार्टी छ, हामी छौँ, एक्लै नठान्नुहोला ।” हिँड्ने बेलामा एउटाले भन्यो । 

“महेशले त्यसै भन्थ्यो ।” बुढा भावुक भए । 

“अहिले बारीमा मकै रोप्नुपर्छ, खनजोत गर्न हामी आउँछौँ ।” अर्कोले भन्यो । 

“बाबुहरू आउँदै गर्नुहोला ।” बर्मेल्नी बुढीले भनिन् । 

“चिन्ता नगर्नोस्, आइरहन्छौँ, हामी फेरि सङ्गठित भएका छौँ ।”

“लौ त, हामी जान्छौँ, बस्नोस् है त । त्यस्तो अपर्झट केही परेछ भने यो खर्च गर्नुहोला ।” एउटा युवकले बर्मेली बुढाको हातमा एक हजारको नोट थमाइदियो । 

अनि तिनीहरू त्यहाँबाट बिदा भए । 

उनीहरूले आँगन छोड्ने बित्तिकै बर्मेली बुढाले तिनीहरूको छाया जस्तो आकृति पनि देख्न छोडे भने बर्मेल्नी बुढीले पर नछोपिने बेलासम्म तिनीहरूलाई हेरिरहिन् ।  

000